༄། བླ་མའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཞེས་པ།།

འདིའི་སྐོར་ལ་སྔོན་ཆད་ངས་Columbia Universityཨ་རིའི་ཀོ་ལིམ་བྷེ་ཡཱ་མཐོ་སློབ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་ཞིག་དང་མཉམ་དུ་བགྲོ་གླེང་ཞིག་བྱེད་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་། Buddhismདངནང་པའི་ཆོས་ལུགས་དང་Lamaismབླ་མའི་ཆོས་ལུགས་Shamanismལྷ་འདྲེར་ཡིད་རྟོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་སོགས་དབྱེ་བ་གསུམ་གསུང་གི་འདུག །དེ་ལ་ཐོག་མར་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་བྱུང་ས་དེ་སོག་ཡུལ་ནས་དར་བ་རེད་ཟེར། དེ་ལ་ལོ་རྒྱུས་རྙོག་འཛིང་ཅན་མང་པོ་ཞིག་འདུག །

གཙོ་བོ་སོག་པོའི་རྒྱལ་པོ་གྲགས་ཅན་Chinggis Khaan་ལྒན་འཇེ་སུ་ཁཱན་གྱི་སྐུ་རིང་ནས་བཟུང་སོག་ཡུལ་ལ་སྐུ་དྲག་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་པོ་མ་གཏོགས་པས་གཞན་མི་སེར་སུས་ཡང་རྒྱལ་པོ་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་དང་སོག་ཡུལ་ལ་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་པའི་བདག་དབང་སྤྲད་མེད་པས་རྐྱེན་གྱིས། སོག་མི་འཇོན་ཐང་ཅན་མང་པོ་ཞིག་ལ་སྒེར་གཅོད་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་དེར་མི་འདོད་པས་རྣམ་འགྱུར་དང་བསམ་ཚུལ་བཤད་མཁན་དེ་བཞིན་ངོ་རྒོལ་བྱེད་མཁན་ཡང་བྱུང་འདུག །སྤྱི་ལོ་1569ལོའི་མཚམས་སུ་ཨཱལ་ཐན་ཁཱན་Altan khanཟེར་བ་དེས་ནང་ཆོས་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་ཏེ་ཁྲིམས་མཐུན་ཡང་དག་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་འགྲོ་ལུགས་ལྟར་ཁོ་རང་ནི་ཀཱིབླེ་ཁཱན་Khublai Khanགྱི་ཡང་སྤྲུལ་ཡིན་ཚུལ་བརྗོད་པ་མ་ཟད་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་རི་བོ་དགེ་ལྡན་པའི་བསྟན་པ་ལ་ཞུགས། རྒྱལ་དབང་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་སོག་པོ་ལ་གདན་འདྲེན་ཞུས། རྒྱལ་དབང་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོས་ཁོང་རང་ཉིད་ས་སྐྱ་བླ་མ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་ཡིན་པར་བསྒྲགས།

སྔོན་ཆད་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཀྱིས་ཀཱིབླེ་ཁཱན་ནང་ཆོས་ལ་བཙུད་ཅིང་དེ་ཡི་ཡང་སྤྲུལ་ཨཱལ་ཐན་ཁཱན་ཡིན་པས་རྟགས་དང་རྟེན་འབྲེལ་བསྒྲིགས་ཤིང་སོག་ཡུལ་ལ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས། ཨཱལ་ཐན་ཁཱན་གྱིས་རྒྱལ་དབང་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ལ་ཏཱ་ལའི་ཞེས་པའི་མཚན་གནང་ཞིང་མཆོད་ཡོན་དུ་ཆགས། དེ་ནས་1578ལོར་ཨཱལ་ཐན་ཁཱན་གྱིས་སོག་པོའི་ལྷ་འདྲེར་ཡིད་རྟོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་རྩ་བ་དང་བཅས་པ་ཁྲིམས་ཐོག་ནས་མེད་པར་བཟོས་ཤིང་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་དེ་སོག་ཡུལ་ཀུན་ལ་དྲག་པོའི་དམག་དཔུང་གི་སྒོ་ནས་སྤེལ་ཞིང་དར་ཁྱབ་བྱས། བླ་མའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་མི་སྣ་ཞེས་པ་དར་ཞིང་དེ་ལ་གཞུང་གི་གོ་ཐོབ་མཐོན་པོ་སྤྲད་ཅིང་གལ་ཏེ་ཕྱི་ལོགས་ནས་ཆོས་ལུགས་ལ་གོ་རྟོགས་ཅན་གྱི་བླ་མ་ཞིག་ཕེབས་པ་ཡིན་ན་སྲིད་གཞུང་གི་ཕྱོགས་ནས་ལེགས་སྐྱེས་ལ་རྟ་ཕོ་བརྒྱའམ་དེའི་རིན་ཐང་དང་མཉམ་པའི་རྒྱུ་ནོམ་ཕུལ་དགོས་བྱུང་། ཆོས་ལུགས་ལ་གོ་རྟོགས་མེད་མཁན་ཞིག་ཀྱང་རྟ་ཉི་ཤུ་ནས་སུམ་ཅུ་ཙམ་རེ་ཕུལ་བ་མ་ཟད་བླ་མའི་ཕྱག་མཛོད་དང་ཞབས་ཞུ་བ་སོགས་ལའང་རྟ་བཅུ་གྲངས་ཙམ་རེ་ཕུལ་བ་བྱུང་།

གོ་སྐབས་གསེར་འདྲ་བ་དེ་རྒྱ་ནག་Ming Dynastyམིང་རྒྱལ་རབས་Qing dynastiesདང་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་དམ་འཛིན་བྱས་ནས་སོག་པོ་ལ་བླ་མའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་སྤེལ་བར་མཐུན་འགྱུར་རོགས་རམ་རྒྱ་ཆེར་གནང་བ་མ་ཟད་དགོན་པ་ཡང་མང་པོ་བཞེངས་ཤིང་ཆོས་དཔེ་ཡང་མང་པོ་ཞིག་རྒྱ་ནག་ནས་དཔར་སྟེ་སོག་པོ་ལ་བསྐུར། དེ་ནི་རྒྱ་ནག་ལ་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་སྔོན་ཆད་སོག་པོའི་དཔའ་རྒོད་དྲག་རྩལ་ཅན་གྱི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱོན་དང་ལྷ་འདྲེར་ཡིད་རྟོན་གྱི་རིང་ལུགས་སྲིད་གཞུང་དང་བཅས་པ་རྩ་བརླག་ཡུལ་མེད་དུ་གཏོང་ཐབས་ཀྱིས་གཡོ་འཕྲུལ་དང་ངན་ཇུས་བྱས་པ་ཞིག་རེད་ཟེར། སྤྱི་ལོ་1860དང་1904གཉིས་ཀྱི་བར་ལ་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མྭ་ཅཱང་རྒྱལ་པོས་རོགས་སྐྱོར་འོག་སོག་པོའི་ལྷ་འདྲེར་ཡིད་རྟོན་རིང་ལུགས་པ་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཞིག་Horchinཟེར་བའི་ས་ཆ་དེར་ཟོག་ཆོས་རིང་ལུགས་པ་ཞེས་པའི་ངན་མིང་འོག་གསོན་བསྲེགས་ཆེན་མོའི་ལས་འགུལ་ཐེངས་གསུམ་ལ་སྤེལ་ཡོད་འདུག ། མདོར་ན་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་ཞེས་པ་ནི་སོག་པོ་ནས་བྱུང་ཞིང་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་རོགས་སྐྱོར་འོག་དར་ཁྱབ་སོང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་བོད་ཡུལ་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་མ་ཡིན་ཟེར། དེང་སང་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དེ་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་རེད་ཟེར་ཡོད་ནའང་མ་ཆོག་པ་ཅི་མེད་མོད་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་དེ་སོག་པོ་ནས་ཚུར་བྱུང་བ་ལས་བོད་ཡུལ་ནས་བྱུང་དེ་ཡུལ་གཞན་ལ་ཕར་དར་བ་མ་ཡིན་པ་ཞེས་དགོས་གསུངས། ཡིན་ནའང་སོག་པོ་ལ་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་སྤེལ་མཁན་དེ་ཨཱལ་ཐན་ཁཱན་ཡིན་པ་དང་ཁོ་ལ་བླ་མའི་ཆོས་ལུགས་གནང་མཁན་དེ་རྒྱལ་དབང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ཡིན་ཟེར། སྤྱི་ལོ་1940ཙམ་ལ་སོག་པོ་རུ་བླ་མའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་དགོན་པ་བརྒྱ་དང་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཅིག་ཙམ་ཡོད་ནའང་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བར་དུ་གཞུང་འབྲེལ་དགོན་སྡེར་བརྒྱ་ཆ་བདུན་ཅུ་མ་གཏོགས་བསྒྱུར་མི་འདུག་ཚུལ་བཤད། ཨ་རིའི་རང་བྱུང་རྒྱལ་རབས་འགྲེམ་སྟོན་ཁང་American Museum of Natural History གི་བཀོད་འདོམས་པ་དང་དཔྱད་ཞིབ་པ་ཆེན་མོ་དང་དཀའ་ཉེན་ཅན་གྱི་བྱ་འཇུག་པ་མཁས་དབང་Roy Chapman Andrewམཆོག་གིས་སོག་པོའི་མི་རིགས་ཀྱི་གོད་ཆག་དེ་རྐྱེན་ཕྲན་བུ་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་ནའང་གཙོ་བོ་དེ་ན་བླ་མའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དེས་སོག་པོ་དེ་ཉམས་འགྲོ་འདུག་ཅེས་བྲིས་པ་སོགས་སོག་པོའི་ནང་ཆོས་དེ་ལ་སྔོན་ཆད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དཔྱད་ཞིབ་པ་དང་མཁས་དབང་མང་པོ་ཞིག་གིས་བླ་མའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་ཞེས་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀར་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཟེར།